Orta Asya’nın en şişman yer felaketi: Aral Gölü’nün kuruması

Uluslararası Aral Gölü’nü Kurtarma Fonu Kurucu Ülkelerinin Devlet Başkanları Konseyinin ahit Tacikistan’da düzenleyeceği toplantı, gölün kurumasıyla ortaya çıkan, Orta Asya’nın en iri yer felaketini baştan gündeme getirdi.

Doğru haberin adresi.

Taşkent

Eski Sovyetler Birliği döneminde, Aral Gölü’nü besleyici Seyhun (Siriderya) ve Ceyhun (Amuderya) ırmaklarının sularının şişman kısmının hav tarlalarına akıtılması kararı 1960’lı senelerden beri kurumaya süregelen Aral Gölü’nün yüzölçümü 9 büküm küçülürken suyun seviyesi 3 kat, su kütlesi ise 15 büküm azaldı.

1960 senesinde 68 bin kilometrekare yüzölçümü ve 1083 kilometreküp su hacmine erbap Aral Gölü’nün uzunluğu 426 kilometre, eni 284 kilometre, en yoğun noktası ise 68 metreydi. Gölün yüzölçümü sonuç senelerde 8 bin kilometrekareye, su kütlesi 75 kilometreküpe, en yoğun noktası ise 20 metreye düştü ve göl ikiye bölündü.

Eski Sovyetler Birliği’nin, 1960-1990 yıllarında hav kaynağı kendisine kullandığı Orta Asya’da hav üretimini tasarruf etmek gibi sulanan ekincilik arazilerini 4,5 milyon hektardan 7 milyon hektara çıkarması kararında bölgede suya bulunan istem artarken gölü besleyici Seyhun ve Ceyhun ırmaklarının suları iyice azaldı.

Aral Gölü’nün kuruyan dibinde Aralkum Çölü oluştu

Daha ilkin dünyanın dördüncü şişman gölü kendisine bildik ve Özbekistan ile Kazakistan ortada mevcut Aral Gölü, 2020 senesinde emektar kıyılarından 170 kilometreye derece art çekilirken suların çekilmiş olduğu 60 bin kilometrekarelik bölgede “dünyanın en gailesiz çölü” kendisine vasıflandırılan Aralkum Çölü meydana geldi.

Tuzlu kum tabakalarıyla ciltli çölden değme sene kum fırtınalarında uçar tahminî 100 milyon titrem tuzlu toz, alanı şişman müşterek yöre felaketiyle üzerine karşıya bıraktı.

Söz konusu tozlar, Orta Asya’nın bütün bölgelerine derece yayılırken uzmanlar, bu tozlara Pamir Dağları’ndaki Orta Asya’nın en faziletli buzullarında güçlü rastlandığını belirtti.

Aral Gölü’nün kurumasıyla bölgede ortaya çıkan arazi erozyonu ve iklim kirliliği insanoğlu sağlığını, dirim koşullarını ve çevreyi menfi yönde etkilerken tahminî 2 milyon nüfusun yaşamış olduğu Aral Gölü havzasındaki yöre felaketi, el ortada ayrışık rahatsızlıkların yaygınlaşmasına ve çocuk ölümlerinin artmasına da illet oldu.

1960’lı senelerde Aral Gölü’nün kıyısındaki balıkçı kasabası Moynak’ta, ekincilik arazilerinin şişman miktarda tuzlanması ve gölün kıyılarının 100 kilometreden çok art çekilmesi yüzünden ekincilik ve balıkçılık dokunca gördü, elan güzel dirim şartları arayışına giren halkın müşterek bölümü ise öteki yerlere muhaceret etti.

Göldeki balıkların kâffesi bulunmayan oldu

Aral Gölü havzasında 1960’lı senelerde 300’den çok bitki, 35 kuş, 23 öteki efsanevi türü, Özbekistan’da nadir tanıdık nebat ve efsanevi türlerinin arsa almış olduğu “Kırmızı Kitap”ta eşya dibine alınırken bu bitki, kuş ve hayvanların şişman müşterek bölümü bulunmayan olmuş, müşterek bölümü da muhaceret etmiş bulunuyor.

1960’ta 34 balık türünün bulunmuş olduğu gölde o çağda yılda averaj 60 bin titrem balık avlanırken gölün kurumasıyla suyun tuzlanma oranının 10 büküm artarak çoğalması kararında göldeki balıkların az elan kâffesi bulunmayan reşit vaziyette.

Moynak’taki balık konservesi fabrikaları kapanarak kalıntıya dönüşürken balıkçı tekneleri, emektar sahili sefine hurdalığına çevirdi. Suyun art çekilmiş olduğu bölgelerde oluşan çölde develer gezer oldu.

Gölün ortasında mevcut ve 1954-1990 yıllarında emektar Sovyetler Birliği’nin 40’a yaklaşan dirim bilimsel silahı denemiş olduğu Vozrojdenie (Diriliş) Adası ise suların çekilmesiyle karayla ağız ağıza birleşti.

Aral Gölü’nün kuruyan dibinin ağaçlandırma emekleri başlatıldı

Kum ve türap fırtınaları semt vatanlarında değme sene 100 milyon dolar mesabesinde maddesel kayba minval açarken semt vatanlarında hesaplı Aral Gölü’nün kuruyan dibini ağaçlandırma emekleri kararında bu kaybın açık seviyede azaltılması ve semt nüfusu sağlığının iyileştirilmesi hedefleniyor.

Son çağda Özbekistan’da Aral Gölü’nün kuruyan havzasının ağaçlandırma emekleri başlatılırken bu icraat kararında gölün sodyum klorür tabakayla ciltli kuruyan kısmının yeşillendirilmesi ve bunun kararında tozların alana yayılmasının önlenmesi amaçlanıyor.

Bu amaçla 2017’de gölün kuruyan kısmında 70 kilometre süresince 1000 metreye derece genişlikteki “yeşil kuşak” oluşturulmasına müteveccih başlatılan plan çerçevede bugüne derece Aral Gölü’nün kuruyan kısmındaki 1 milyon 620 bin hektarlık alana ılgın ağaçları ve öteki sahra bitkileri dikilmiş bulunuyor.

Bölgenin yeşillendirme emekleri kapsamında bu sene gine 100 bin hektar bölgede ağaçlandırma yapılması planlanırken ağaçlandırma projesinin 12 yıla derece kalburüstü müşterek biçimde yürütülmesiyle Aral Gölü bölgesindeki çevresel durumun ehemmiyetli seviyede iyileştirilmesi öngörülüyor.

Uluslararası Aral Gölü’nü Kurtarma Fonu Kurucu Ülkeleri Devlet Başkanları, 5 sene aradan sonradan evvel minval toplanıyor

1993’te Özbekistan, Kazakistan, Türkmenistan, Tacikistan ve Kırgızistan talih başkanları çeşidinden bölgedeki yöre krizinin aşılması ve Aral Gölü havzasındaki sosyoekonomik durumun iyileştirilmesi gibi açılan Uluslararası Aral Gölü’nü Kurtarma Fonu, kuruluşunun 30. yılını kutluyor.

Her organ ülkenin 5 sene süresince devre başkanlığını üstlendiği Uluslararası Aral Gölü’nü Kurtarma Fonu’nun Kurucu Ülkelerinin Devlet Başkanları Konseyi, bugüne derece 10 minval toplandı.

Aral Gölü’nün kuruması ve bu felaketin doğurduğu menfi sonuçların giderilmesi gibi kurulan konseyin sonuç toplantısı, 2018’de Türkmenistan’da yapıldı.

Uluslararası Aral Gölü’nü Kurtarma Fonu’nun Kurucu Ülkelerinin Devlet Başkanlarının, 5 sene aradan sonradan dakika Tacikistan’da müşterek araya gelmiş şekilde Orta Asya bölgesinin en şişman yöre felaketi bulunan Aral Gölü’nün kurumasıyla ait sorunları ele alması bekleniyor.